سلماز لک‌پور – ونکوور
پس از انتشار خبر موفقیت یک تیم ایرانی در دانشگاه سایمون فریزر در ابداع دستگاه جدیدی در زمینهٔ آزمایشات سرطان سینه، به‌سراغ این تیم رفتیم تا بیشتر دربارهٔ این دستگاه جدید بدانیم، دستگاهی که نویدِ تشخیص زودهنگام سرطان سینه را می‌دهد. از این تیم چهارنفره شامل استاد راهنما، تنها توانستیم با دکتر مجید شکوفی و زهرا حائری صحبت کنیم. حاصل کار که از نظرتان خواهد گذشت، ترکیب پاسخ‌های این دو تن است که طبق نظر ایشان تفکیک نشده است.
ضمن تبریک برای موفقیت‌تان در ساخت دستگاه جدید برای تشخیص سرطان سینه، لطفاً کمی در مورد دستگاه جدیدتان و زمینه و نحوهٔ کارکرد آن برای خواننده‌های ما توضیح بدهید؟
چربی (۵۷٪)، آب (۳۱٪) و خون تشکیل دهند‌ه‌های اصلی بافت سینهٔ خانم‌ها می‌باشند. میزان غلظت این سه ماده در بافت سالم و سرطانی با هم متفاوت است، بنابراین دستگاهی که بتواند تصویری از میزان غلظت این مواد در بافت سینه تولید کند، می‌تواند بافت سرطانی را از بافت سالم تشخیص دهد. روش جدید معرفیشده، تصاویری عرضی از غلظت چربی، آب و خون ایجاد می‌کند که می‌تواند نقش مهمی در شناسایی زودهنگام سرطان سینه داشته باشد. یکی از روش‌های متداول برای اندازه‌گیری این مواد در بافت زنده، روش نوری است. تصور کنید در حال رانندگی هستید، در هوایی مهآلود و هنگام شب با چراغ‌های روشن. نور چراغ ماشین، در هوای مهآلود با برخورد با مولکول‌های آب به اطراف پخش می‌شود و به‌جای روشن‌کردنِ مسیر مستقیم جلوی ماشین، اطراف ماشین را روشن می‌کند. در دستگاه جدید ساخته‌شده پدیده‌ای مشابه اتفاق می‌افتد؛ به‌خاطر میزان جذب پایین چربی و آب در طول موج مادون قرمز (Near InfraRed)، امواج NIR در داخل بافت سینه می‌تواند نفوذ کند و پخش شود. در روش جدید معرفیشده، امواج NIR توسط دو منبع نوری متقارن داخل بافت سینه تابیده می‌شود و ۲۰۴۸ سنسور (sensor) خطی امواج NIR پخش‌شده را اندازه‌گیری می‌کند و با توجه به الگوی پخش امواج داخل بافت سینه، تصاویری عرضی از بافت سینه تولید می‌کند که نشان‌دهنده غلظت مواد موجود در بافت سینه است.
با توجه به امکاناتی که هم اکنون برای تشخیص سرطان سینه وجود دارد، چطور شد که به فکر ساختن دستگاه جدیدتری افتادید؟
با وجود پیشرفت‌های چشمگری که در زمینهٔ شناسایی و درمان سرطان شده است، هنوز سرطان سینه یکی از رایج‌ترین سرطان‌ها در دنیاست و دومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان محسوب می‌شود. در حال حاضر متداول‌ترین روش‌ها برای تشخص سرطان سینه، ماموگرفی، سونوگرافی و MRI است. اگرچه ماموگرفی استاندارد طلایی برای شناسایی زودهنگام سرطان سینه است، ولی به‌خاطر تشعشعات خطرناک و سرطان‌زا و همچنین حساسیت پایین دستگاه برای خانم‌های جوان، تنها برای بانوان بالای ۵۰ سال توصیه می‌شود. بنابراین، به‌دلیل محدودیت‌های روش‌های موجود، هر روش جدیدی که قابلیت تشخیص زودهنگام سرطان سینه را دارا باشد، یا کارایی دستگاههای موجود را افزایش دهد، تأثیر به‌سزایی در درمان و کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان سینه خواهد داشت.
دستگاه شما چه برتری‌هایی نسبت به دستگاه‌هایی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارد؟ آیا دستگاه شما قادر به شناسایی سریع‌تر نشانه‌های سرطان سینه نسبت به سایر دستگاههای موجود است؟
روش‌های موجود اطلاعات زیادی در مورد مواد تشکیل‌دهندهٔ بافت مشکوک به سرطان نمی‌دهد و همان‌طور که اشاره شد، ماموگرافی هم علاوه بر خطرناک و دردآور بودن، محدودیت‌های دیگری هم دارد. تکنیک جدید ارائه‌شده (DOB-Scan Probe)، کاملاً بی‌خطر، قابل دسترس و ارزان است، و اطلاعات بسیار مفیدی از مواد تشکیل‌دهندهٔ بافت سینه می‌دهد. این اطلاعات کمک زیادی به تشخیص زودهنگام سرطان سینه می‌کند. این دستگاه را همچنین می‌توان در مرحلهٔ درمان برای ارزیابی میزان تاثیرگذاری روش درمانی بر روی بافت سرطانی استفاده کرد.
دقت دستگاه شما در یافتن نشانه‌های سرطان در مقایسه با سایر دستگاههای موجود چگونه است؟
برای آنکه بتوان کارایی یک دستگاه شناسایی سرطان را ارزیابی کرد، باید دستگاه را بر روی بیمارانی که مبتلا به سرطان سینه‌اند، امتحان کرد. در مرحلهٔ اولیه، ما این دستگاه را روی ۱۸ بیمار که مبتلا به سرطان سینه بودند، در کلنیک Jim Pattison Outpatient Care and Surgery Centre تست کردیم. تصاویر اولیه توانست سرطان را در ۱۷ بیمار به‌درستی تشخیص دهد که نتیجه بسیار خوبی بود. البته برای ارزیابی کامل باید روی بیماران بیشتری تست شود و این تست‌ها ادامه دارد.
آیا استفاده از دستگاه شما در مقایسه با سایر دستگاههای موجود مقرون‌به‌صرفه‌تر است؟
دستگاه جدید معرفیشده بسیار سبک، قابل حمل و ارزان است. در حال حاضر تیم تحقیقاتی ما بر روی ورژن جدیدی از این دستگاه کار می‌کند که می‌تواند با تبلت یا گوشی هوشمند به‌صورت بی‌سیم ارتباط برقرار کند و تصویر را روی تبلت یا گوشی هوشمند نمایش دهد و در صورت نیاز به پزشک خانواده ارسال کند.
آیا فکر می‌کنید که کار شما بر روی این دستگاه جنبهٔ تحقیقاتی دارد یا امیدوارید که دستگاه شما به‌زودی به‌مرحلهٔ بهره‌برداری برسد و وارد بازار شود؟
حدود ۶ سال تحقیقات در زمینهٔ DOB-/Scan Probe انجام و نتیجهٔ تمام تحقیقات ما بر روی این دستگاه پیاده شده است. البته با توجه به اینکه روش استفاده‌شده در این دستگاه، جدید است، همچنان به تحقیقات بیشتری برای بالابردن کارایی دستگاه نیاز است. در حال حاضر برای تجاری‌سازی DOB-/Scan Probe با ۳ شرکت در حال مذاکره‌ایم و امیدواریم که در چند هفتهٔ آینده به نتیجهٔ نهایی برسیم.
برای آنکه دستگاه شما زودتر در دسترس بیماران قرار بگیرد، آیا از حمایت ارگان‌های دیگر به‌جز دانشگاه برخوردارید؟ فکر می‌کنید با توجه به ساختار سیستم درمانی کانادا، هزینه‌های لازم برای ادامهٔ تحقیق بر روی دستگاهتان برای شما فراهم خواهد شد؟
به‌جز دانشگاه Simon Fraser University، سازمان‌های دیگری هم از این پروژه حمایت کرده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به NSERC ،BC Cancer Agency ،Health Canada و JPOCSC اشاره کرد.
لطفاً کمی دربارهٔ تیم تحقیقاتی خود بگویید؟ آیا اتفاقی بوده است که کل تیم شما از جمله استاد راهنمایتان همه ایرانی‌اند؟
بله به‌نظر من قرارگرفتن ۴ ایرانی در کنار هم در این تیم اتفاقی بوده است. استاد راهنمای ما، دانشجویانی با ملیت‌های مختلف دارند، اما آن‌ها مشغول به کار بر روی پروژه‌های دیگری هستند. اعضای تیم تحقیقاتی عبارتند از دکتر مجید شکوفی به‌عنوان ایده‌پرداز و طراح دستگاه، زهرا حائری به‌عنوان تحلیلگر داده‌ها (data analyser) و دکتر مژگان جناب به‌عنوان پزشک تیم که با راهنمایی دکتر فرید گلنراقی روی این پروژه مشغول به کارند.
چه پیشنهادی برای جوانانی که برای ادامهٔ تحصیل یا پژوهش به کانادا می‌آیند، دارید؟
لطفاً تحقیقات دانشگاهی را جدی بگیرید و دنبال زمینهٔ تحصیلی یا تحقیقاتی‌‌ای بروید که مورد علاقه‌تان است، زیرا تقریباً تمامی تکنولوژی‌های پیشرفته و نوین نتایج نهایی تحقیقات آکادمیک‌اند.
چه فعالیتهایی را در کنار کار دانشگاهی دنبال می‌کنید و چه برنامه‌های برای آینده دارید؟
هدف اصلی گروه، کارکردن بر روی تکنولوژی‌های نوین جهت آسان‌ترکردن زندگی اجتماعی است. با توجه به اینکه این دستگاه به سلامتی بانوان کمک می‌کند، قصد توسعه و بهبود آن را داریم، اما در کنار آن بر روی پروژه‌های به‌روزِ دیگری هم کار می‌کنیم، برای مثال در زمینهٔ سرطان و تشخیص زودهنگام آن روش‌هایی مانند تشخیص الکترونیکی، گرمایشی، و مکانیکیِ تومور را هم امتحان کرده‌ایم که تا به اینجا روش نوری بیشترین بازدهی را داشته است. اما همچنان همهٔ روش‌ها در حال بررسی‌اند. به‌علاوه امیدواریم که در آیندهٔ نزدیک این دستگاه را بر روی تعداد بیشتری از افراد سرطانی و سالم تست کنیم تا بتوانیم بازدهی دقیقی برای دستگاه تخمین بزنیم. در نهایت امیدواریم این دستگاه به‌عنوان دستگاه کمکی ماموگرافی و سونوگرافی در کلینیک‌ها، برای تشخیص زودهنگام سرطان سینه به بهره‌برداری برسد.