تالین ساهاکیان – آلمان

بدون احتساب ماهی‌‌ها و حیوانات دریایی دیگر، هر سال ۵۶ میلیارد حیوان نگون‌بخت برای تولید گوشت مصرفی بشر مورد آزار و شکنجه قرار می‌گیرند و کشته می‌شوند. تعداد ماهی‌ها و حیوانات دریایی دیگر که برای تولید گوشت کشته می‌شوند، آن‌قدر زیاد است که کسی حتی زحمت شمردن آن‌ها را به خود نمی‌دهد.

افزایش بی‌رویهٔ جمعیت بشر در طول یک قرن گذشته از یک‌سو و افزایش مصرف سرانهٔ فرآورده‌های حیوانی از جمله گوشت از سوی دیگر، باعث شده است که دامداری صنعتی به بدترین شکل خود برسد و زندگی را نه‌تنها برای حیواناتی که مستقیماً قربانی ذائقهٔ سیری‌ناپذیر بشرند به جهنمی تمام‌عیار تبدیل کند، بلکه تبدیل به بزرگ‌ترین معضل زیست‌محیطی قرن کنونی شود که نه انسان، نه حیوانات دیگر و نه گیاهان از پیامدهای آن مصون نمانده‌اند و نخواهند ماند و حتی با گذشت زمان آن‌ها را بیشتر و بیشتر حس خواهند کرد. دامداری صنعتی، عامل شمارهٔ یک گرمایش زمین، نابودی جنگل‌ها، هدر دادن و آلودگی آب‌های زیرزمینی و دریاها و اقیانوس‌ها، نابودی گونه‌ها، آلودگی خاک و هوا است. این اطلاعات، اطلاعات تازه‌ای نیستند ولی متأسفانه تعداد زیادی از مردم تمایلی به توجه به این اطلاعات و تغییر برنامهٔ غذایی خود نشان نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند منتظر بمانند تا راه دیگری برای این معضل پیدا شود و شگفتا که چنین راهی در حال باز شدن است: در سال ۲۰۰۷ یک گروه تحقیقاتی در یکی از دانشگاه‌های هلند پروژه‌ای را شروع کرد که نتیجهٔ آن در سال ۲۰۱۳ به نمایش عموم گذاشته شد و حتی چند نفر توانستند آن را بچشند: برگری که از گوشت آزمایشگاهی یعنی از راه کشت سلول‌های حیوانی در آزمایشگاه تهیه شده بود.

به گفتهٔ کسانی که برای چشیدن این برگر ۲۵۰ هزار دلاری دعوت شده بودند، مزهٔ این برگر با برگر معمولی تفاوتی نداشت فقط کمی خشک‌ بود.

معرفی این ایده و محصول باعث شد که گروه‌های تحقیقاتی دیگر در سراسر دنیا نیز به تکاپو بیافتند. در حال حاضر، علاوه بر گروه تحقیقاتی هلند، چندین شرکت نوپا (startup) در آمریکا، ژاپن و اسرائیل مشغول فعالیت برای تولید گوشت آزمایشگاهی‌اند و به‌نظر می‌رسد رقابت سختی میان آن‌ها در جریان است. این گروه‌ها نه تنها سلول‌های ماهیچه بلکه سلول‌های چربی حیوانات را کشت می‌کنند طوری که گوشت تولیدشدهٔ کنونی دیگر حتی خشک هم نیست و غیرممکن است کسی مزهٔ برگر تهیه شده با آن را از مزهٔ برگر معمولی تمیز دهد. بر اساس پیش‌بینی‌ها، تا سال ۲۰۲۱ قیمت برگر آماده‌شده از گوشت آزمایشگاهی به ۱۰ دلار خواهد رسید و دو تا سه سال بعد از آن، با قیمت برگر معمولی برابری خواهد کرد. محققان فعلاً با گوشت گاو شروع کرده‌اند، ولی راه برای تولید سایر گوشت‌ها باز است. البته در حال حاضر گوشت آزمایشگاهی فقط به فرم چرخ‌کرده تولید می‌شود و راه طولانی‌تری تا تولید گوشت‌های بافتدار (مثلاً تولید یک ماهیچهٔ کامل) پیش روست.

مراحل تولید برگر با گوشت آزمایشگاهی

تولید کنندگان گوشت آزمایشگاهی، این مراحل را برای تولید این نوع گوشت تعریف می‌کنند:

۱- دامپزشک بعد از بی‌حسی موضعی قسمتی از بافت ماهیچهٔ گاو را بر می‌دارد.

۲- برای اینکه سلول‌های بنیادی تکثیر شوند، آن‌ها را در یک محیط کِشت بسیار مغذی قرار می‌دهند. در حال حاضر از سرم جنین گاو به‌عنوان محیط کشت استفاده می‌شود (توضیحات بیشتر در ادامهٔ مقاله). به این ترتیب، سلول‌ها تا چندین برابر تکثیر می‌شوند و الیاف گوشت تشکیل می‌شوند.

۳- یک ماشین گوشت‌چرخ‌کن، الیاف گوشت را به صورت برگر در می‌آورد. این برگر از نظر ساختار، مزه و ظاهر تفاوتی با برگر آماده‌شده از گوشت گاو ندارد.

هنوز مشخص نیست پس از رسیدن به مرحلهٔ تولید انبوه، «مزارع» یا تولیدی‌های گوشت آزمایشگاهی کجا و به چه شکلی خواهند بود.

گوشت آزمایشگاهی و سلامتی مصرف‌کنندگان

گوشت آزمایشگاهی از نظر ساختار و مواد مغذی عیناً مانند گوشت متعارف است و حتی مصرف آن از بعضی جهات برای مصرف کنندگان خطر کمتری نسبت به گوشت متعارف دارد. شرایط فوق‌العاده بد زندگی در دامداری‌های صنعتی، حیوانات را به‌شدت مستعد ابتلا به بیماری‌های عفونی‌ می‌کند. به‌همین دلیل برای جلوگیری از مرگ و میر حیوانات، به‌صورت منظم و پیشگیرانه به آن‌ها آنتی‌بیوتیک می‌خورانند. مقداری از آنتی‌بیوتیک خورانده‌شده به حیوانات از راه مصرف گوشت و لبنیات وارد بدن مصرف‌کنندگان می‌شود و سیستم ایمنی آن‌ها را ضعیف می‌کند. علاوه بر این، مصرف دائمی آنتی‌بیوتیک باعث به‌وجود آمدن باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک و بالا رفتن احتمال مرگ مصرف‌کنندگان در نتیجهٔ ابتلا به بیماری‌های عفونی می‌شود. در روش تولید آزمایشگاهی گوشت، حیوان و در نتیجه، آنتی‌بیوتیکی در کار نیست و این مسئله خودبه‌خود حل می‌شود. همچنین، گوشت و سایر محصولات حیوانی متعارف، معمولاً رد پایی از تمام مواد شیمیایی مانند سموم و کودهای شیمایی که از طریق غذا وارد بدن حیوانات شده‌اند، در خود دارند ولی گوشت آزمایشگاهی در محیط استریل تولید می‌شود که اثری از مواد شیمیایی افزودنی در آن نیست. علاوه بر این، مصرف گوشت آزمایشگاهی مصرف‌کنندگان را در معرض ابتلا به بیماری‌های مشترک میان انسان و دام قرار نمی‌دهد.

در کنار همهٔ این محاسن، در تولید گوشت آزمایشگاهی، کنترل بیشتری بر نوع چربی‌های افزوده شده وجود دارد و می‌توان ترتیبی داد که نسبت چربی‌های اشباع‌شده نسبت به چربی‌های اشباع‌نشده کمتر از گوشت متعارف باشد. در نتیجه، خطر ابتلا به کلسترول بالا و بیماری‌های قلبی-عروقی کاهش پیدا خواهد کرد.

آیا گوشت آزمایشگاهی به رنج حیوانات پرورشی پایان خواهد داد؟

بر اساس اظهار نظر کسانی که روی تولید گوشت آزمایشگاهی کار می‌کنند، تعداد حیوانات مورد نیاز برای تولید گوشت آزمایشگاهی، با تعداد حیواناتی که برای تولید گوشت متعارف پرورش داده می‌شوند قابل مقایسه نخواهد بود. برای نمونه، گاوها را در نظر بگیریم: در حال حاضر ۱٫۵ میلیارد گاو پرورشی به‌منظور تولید گوشت وجود دارد. برای تولید همین مقدار گوشت گاو با روش آزمایشگاهی فقط به ۳۰ هزار گاو در سراسر دنیا نیاز خواهد بود. بدیهی است که تأمین نیازها و رعایت حقوق ۳۰ هزار گاو بسیار آسان‌تر از تأمین نیازها و رعایت حقوق یک و نیم میلیارد گاو است. بر اساس دورنمایی که پیشروان تولید گوشت آزمایشگاهی ترسیم کرده‌اند، این حیوانات می‌توانند زندگی طولانی و قابل قبولی داشته باشند و کسی آن‌ها را برای گوشت نخواهد کشت.

ولی تا رسیدن به آن مرحله یک چالش دیگر وجود دارد که باید حل شود: در حال حاضر، از سرم جنین گاو برای تولید محیط کشت سلول‌های بنیادی استفاده می‌شود. برای تولید این سرم، با سرنگ مقدار زیادی خون از قلبِ در حال تپش جنین گاو می‌کشند. این کار منجر به مرگ جنین و مادر می‌شود و گذشته از این، تحقیقات نشان داده‌اند که جنین در این سن قادر به حس درد است. این روش نه‌تنها زیر پا گذاشتن مسلم حقوق حیوانات است، بلکه اگر قرار باشد تعداد حیوانات پرورشی تا این اندازه کاهش پیدا کند، عملی هم نخواهد بود چون تعداد جنین‌ها هم بسیار کم خواهد بود و تأمین محیط کشت برای سلول‌های بنیادی ممکن نخواهد بود. برای پیشروان تولید گوشت آزمایشگاهی تردیدی وجود ندارد که باید برای سرم جنین، محیط کشت جایگزین مناسب پیدا کنند. حتی چند شرکت نوپایی که در حال حاضر روی تولید گوشت آزمایشگاهی کار می‌کنند، ادعا می‌کنند که این جایگزین را پیدا کرده‌اند، ولی تاکنون توضیح بیشتری در این مورد نداده‌اند.

هنوز مشخص نیست برای تولید آزمایشگاهی گوشت‌ حیوانات دیگر، چه تعداد حیوان مورد نیاز خواهد بود ولی بدون شک تعداد این حیوانات هم به‌طرز غیرقابل مقایسه‌ای کمتر از تعداد حیوانات پرورشی کنونی خواهد بود.

خلاصه آنکه در صورت پیدا شدن محیط کشت مناسب بدون آزار و شکنجهٔ حیوانات، گوشت آزمایشگاهی می‌تواند رنج حیوانات پرورشی را به حداقل برساند.

آیا گوشت آزمایشگاهی به معضلات زیست‌محیطی دامداری صنعتی پایان می‌دهد؟

گوشت آزمایشگاهی بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی کنونی را که توسط دامداری صنعتی ایجاد شده‌اند، حل خواهد کرد یا کاهش خواهد داد. وقتی حیوانات پرورشی نباشند:

• مدفوع و ادراری نخواهد بود که باعث ورود بی‌رویهٔ نیترات به خاک و آب و ایجاد نواحی مرده در دریاها و اقیانوس‌ها شود.
• نیازی به کشت این همه محصول برای تأمین غذای دام‌ها نخواهد بود و در نتیجه، زیستگاه‌های حیوانات وحشی و جنگل‌ها برای تولید غذای دام‌ها نابود نخواهند شد.
• تولید گازهای گلخانه‌ای به حداقل می‌رسد.

در مقابل همهٔ این محاسن، انرژی مصرفی برای تولید گوشت آزمایشگاهی بسیار بالا خواهد بود و این مسئله بدون به‌کار گرفتن انرژی‌های پاک، می‌تواند تبدیل به چالشی زیست‌محیطی شود. علاوه بر این، چون هنوز مشخص نیست به‌جای سرم جنین حیوانات از چه جایگزینی استفاده خواهد شد، هنوز برای تخمین اثرات این گزینه بر روی محیط زیست زود است.

حالا که گوشت آزمایشگاهی در حال تولید شدن است، این همه تبلیغ برای گیاه‌خواری برای چیست؟

به‌گفتهٔ دکتر «پست»، یکی از اعضای گروه هلندی که برای اولین بار ایدهٔ گوشت آزمایشگاهی را مطرح و پیاده‌سازی کرد و اولین برگر تهیه‌شده از گوشت آزمایشگاهی را به‌نمایش گذاشت، حتی گوشت آزمایشگاهی هم به پایداری غذاهای گیاهی نخواهد بود. به‌عبارت دیگر، حتی با وجود گوشت آزمایشگاهی، تغذیهٔ گیاهی همچنان پایدارترین شیوهٔ تغذیه خواهد بود که کمترین هزینه را از نظر مصرف منابع و تولید آلودگی به زمین و زمینیان تحمیل می‌کند.

نکتهٔ خیلی مهم‌تر آنکه تولید انبوه گوشت آزمایشگاهی تنها زمانی می‌تواند به دامداری صنعتی پایان دهد که مردم به مصرف سایر محصولات حیوانی یعنی لبنیات و تخم‌مرغ پایان دهند.

با این حال، چون بیشتر مردم حاضر به تغییر شیوهٔ تغذیهٔ خود نیستند، گوشت آزمایشگاهی به‌عنوان گزینه‌ای که از آزار، شکنجه و کشتار سالانهٔ صدها میلیارد حیوان جلوگیری می‌کند و پیامدهای زیست‌محیطی بسیار کمتری دارد، با استقبال طرفداران حقوق حیوانات و محیط زیست روبرو شده است. آنچه مسلم است اینکه تا چند سال دیگر شاهد تولید انبوه گوشت آزمایشگاهی موسوم به «گوشت پاک» خواهیم بود. به این امید که افرادی که نمی‌خواهند از مصرف گوشت صرف‌نظر کنند لااقل بین گوشت متعارف و گوشت آزمایشگاهی، گوشت آزمایشگاهی را انتخاب کنند و این گزینه به‌سرعت مورد پذیرش مصرف‌کنندگان قرار گیرد. اما کسانی که می‌خواهند درست‌ترین راه را بروند و کمترین آسیب را به محیط زیست و حیوانات بزنند، لازم نیست انتظار بکشند. صدها میلیون سال است که زمین پاک‌ترین، سالم‌ترین، اخلاقی‌ترین و پایدارترین جایگزین‌های گوشت را برای انسان‌ها خلق کرده است و سفره‌ای چشم‌نواز و ذائقه‌نواز از هزاران نوع میوه، سبزی، غله، قارچ و حبوبات با رنگ و بو و طعم‌های متنوع پیش روی ما پهن کرده‌ است. دیرگاهی است که ابر و باد و مه و خورشید در کارند تا نانی به کف آریم و به غفلت نخوریم.