دکتر محرم آقازاده – ونکوور
طرفداران نظریهٔ هوش‌های چندگانه بر این باورند که، همۀ یادگیرندگان باهوش‌اند. هر شخص بر اساس استعداد و تلاشی که برای حل مسئله‌ای می‌کند و از عهدهٔ حل آن بر می‌آید، شخص باهوشی است. کودکی که دارای عارضهٔ سندروم داون است و از عهدهٔ وظایف رشدی ویژهٔ خود بر می‌آید، فرد باهوشی تلقی می‌شود. در اصل، مسئلۀ باهوشی و کم‌هوشی از مقایسه‌ها ناشی می‌شود. اگر مقایسه‌ای بین اشخاص صورت نگیرد، به‌صورت طبیعی معضلی چون باهوشی و کم‌هوشی و به تبع آن انواعی از فشارهای روانی، اضطراب‌ها و نظایر این‌ها رفع می‌شود.
شایسته است دربارهٔ هر شخص بر اساس مجموعه‌ای از توانمندی‌ها و امکان رشد و پیشرفت مورد انتظار داوری شود. هر شخصی با توجه به توانایی و کوششی که می‌تواند به‌کار ببندد، به‌میزان معینی می‌تواند پیشرفت کند. بنابراین، بهترین فکر دربارهٔ برنامه‌ریزی برای پیشرفت افراد، در درجهٔ نخست شناخت توانایی‌های او است. در درجهٔ بعد باید بر پایهٔ شناخت به‌دست‌آمده میزان انتظار پیشرفت را تعیین کرد.
در نوشتار حاضر، تلاش شده است یکی از جنبه‌هایی که می‌تواند به شناخت توانمندی‌های پایه‌ای افراد کمک کند، پرداخته شود.
پروفسور هوارد گاردنر[۱]، بر اساس یافته‌های حاصل از پژوهش‌های مربوط به توانمندی‌های بنیادی افراد، دست‌کم هشت نوع هوش معرفی کرده است. البته هوش‌های دیگری را هم ایشان فهرست کرده‌اند که هنوز پژوهش‌های مربوط به آن‌ها پاسخ مطمئن‌تری را نشان نداده‌اند.
هشت نوع هوشی را که هوارد گاردنر معرفی کرده است، عبارت‌اند از:
۱. هوش کلامی-زبان‌شناختی
۲. هوش منطقی-ریاضیاتی
۳. هوش فضایی
۴. هوش بدنی-حرکتی
۵. هوش ریتمیک-موسیقایی
۶. هوش طبیعت‌گرا
۷. هوش بین‌شخصی
۸. هوش درون‌شخصی
با وجود اینکه همهٔ انسان‌ها دارای طیف کاملی از هوش‌های چندگانه‌اند، ولی هر کسی میزان متفاوتی از هر هوش را در اختیار دارد. گاردنر هوش را به‌مثابهٔ توانایی حل مشکلات یا خلق محصولاتی که در بستر جامعه یا فرهنگ باارزش‌اند، تعریف می‌کند. نظریهٔ هوش‌های چندگانه بر آن است که، هوش‌بهر یا بهرهٔ هوشی[۲] ارتباط بسیار کمی با موفقیت در حل مسائل و غلبه بر چالش‌های مدرسه، محل کار و زندگی روزمره دارد.
بلایت و گاردنر پیشنهاد می‌کنند که نظریهٔ هوش‌های چندگانه، روش‌های دیگری برای اقدامات آموزشی متداول ارائه می‌دهند، از جمله چگونگی دیدگاه نسبت به توانایی‌های یادگیرندگان، تدریس بر اساس نقاط قوت فردی یادگیرندگان، ساختار محیط یادگیری و ارزیابی رشد و پیشرفت یادگیرندگان در طول زمان.
۱- هوش کلامی ــ زبان‌شناختی
فردی که دارای هوش کلامی ــ زبان‌شناختی است، ظرفیت استفادهٔ مؤثر از کلمات را دارد، خواه به‌صورت شفاهی یا به‌صورت نوشتاری. بیشتر آموزش‌های سنتی اغلب با این هوش، وفق داده شده‌اند، با این نظر که کودکان، اطلاعات را با گوش‌دادن، خواندن، صحبت‌کردن و نوشتن جذب می‌کنند.
شخصی که دارای هوش کلامی ــ زبان‌شناختی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- خواندن کتاب
- نوشتن و خواندن داستان با صدای بلند
- گوش دادن به داستان
- کار کردن با حافظهٔ شفاهی و بازی با واژه‌ها
- ادای کلمات یا عباراتی که دارای تلفظ دشوارند
- خواندن ترانه‌هایی با وزن و آهنگ ساده
- بازی با کلمات (وزن و قافیه)
۲- هوش منطقی- ریاضیاتی
فردی که دارای هوش منطقی ــ ریاضیاتی است، توانایی استفادهٔ مؤثر از اعداد و استدلال‌کردن مبتنی بر اعداد را دارد. آموزش سنتی نیز با این هوش همسو است. بر این اساس آموزشِ حقایق عددی، اصول علمی، مشاهده و آزمایش، اغلب در عمل تدریس گنجانده می‌شوند.
شخصی که دارای هوش منطقی ــ ریاضیاتی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- پرسیدن سؤال
- مشارکت در آزمایش‌ها
- حل مسائل
- طبقه‌بندی
- انجام بازی‌های عددی
- انجام بازی‌های منطقی
- تکمیل پازل
- الگوسازی
۳- هوش فضایی
فردی که دارای هوش فضایی است، توانایی درک دنیای اطراف خود را به‌صورت بصری ــ فضایی دارد؛ نظیر: شکارچیان و دیدبانان. آنان، همچنین، توانایی ایجاد تغییرات در فضای ادراک خود را بر اساس مشاهداتشان دارند؛ نظیر: طراحان داخلی و مهندسان معمار. هوش فضایی، در برگیرندهٔ حساسیت نسبت به رنگ، خط، شکل، فرم، فضا و ارتباط موجود بین این عناصر است. این هوش شامل توانایی تجسم و ارائهٔ گرافیکی ایده‌های بصری یا فضایی است.
شخصی که دارای هوش فضایی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- سرهم کردن اشیاء و جداکردن آن‌ها
- خانه‌سازی با بلوک‌ها
- درست‌کردن کولاژ
- مجسمه‌سازی
- طراحی
- نقاشی
- طراحی و ساخت اشیاء
- نگاه‌کردن به تصاویر، عکس‌ها و فیلم‌ها
- تصویرسازی ذهنی
- تجسم‌کردن
۴- هوش بدنی ــ حرکتی
شخصی که دارای هوش بدنی ــ حرکتی بالایی است، در استفاده از بدن خود برای ابراز عقاید، احساسات و رساندن پیام توانا است.
کودکی که دارای هوش بدنی ــ حرکتی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- حرکات موزون و فعالیت‌های ورزشی هماهنگ
- حرکت پیرامون کلاس
- لمس و کشف اشیاء
- استفاده از زبان بدن
- اشارات و حرکات در موقع سخن‌گفتن
- انجام پروژه‌های ساختنی
- لمس‌کردن افراد هنگام صحبت‌کردن با آن‌ها
- جمع‌آوری مجموعه
- شنیدن یا خواندن داستان‌های ماجراجویانه
۵- هوش ریتمیک ــ موسیقایی
فردی که دارای هوش ریتمیک ــ موسیقایی بالایی است، از توانایی درک، تمیزدادن، تغییرشکل‌دادن و ارائهٔ ترکیب‌های موسیقایی بهره می‌برد. هوش موسیقایی بر پایهٔ شناخت الگوهای صوتی، از جمله صداهای مختلف محیطی و حساسیت نسبت به ریتم استوار است.
شخصی که دارای هوش ریتمیک ــ موسیقایی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- خواندن ترانه
- حفظ کردن ترانه‌ها
- درک کردن ریتم‌ها
- نواختن یک یا چند آلت موسیقی
- گوش‌دادن به موسیقی
- ساختن ترانه و آهنگ
- زمزمه کردن آهنگ‌ها
- سوت‌زدن
۶- هوش طبیعت‌گرا
شخصی که از هوش طبیعت‌گرایانهٔ زیادی بهره می‌برد، دارای گرایشی عمیق به طبیعت است. او کسی است که همه چیز را در زندگی از منظر طبیعت نگاه می‌کند. کسانی که دارای هوش طبیعت‌گرایانهٔ غالبی هستند، توانایی خود را با کاوش در طبیعت، مجموعه‌سازی و مطالعۀ مجموعه‌های طبیعی پرورش می‌دهند.
شخصی که دارای هوش طبیعت‌گرایانه‌ای است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- صحبت کردن دربارهٔ حیوانات خانگی
- جمع‌آوری حشرات و سنگ‌ها
- مشاهده به پرندگان، پروانه‌ها و ابرها
- گردش در طبیعت
- بازی در فضای آزاد
- خواندن کتاب‌های علمی و طبیعی
۷- هوش بین‌شخصی
دارندهٔ هوش بین‌شخصی، دارای توانایی درک و ایجاد تمایز بین حالات، نیت‌ها، انگیزه‌ها و احساسات دیگران است. افرادی که دارای هوش بین‌شخصی بالایی‌اند، ارتباطات و کارهای خود را بر پایه برقراری ارتباط با دیگران و ایجاد شبکهٔ انسانی استوار می‌سازند.
شخصی که دارای هوش بین‌شخصی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- معاشرت با همکلاسان و همکاران
- صحبت‌کردن با مردم
- هدایت‌کردن دیگران
- سازمان‌دهی فعالیت‌ها
- انتخاب شدن از طرف دیگران برای کمک‌کردن
- بازی‌کردن با همکلاسان
- طوفان مغزی
۸- هوش درون‌شخصی
دارندهٔ هوش درون‌شخصی، توانایی تطابق اعمال خود بر پایهٔ شناختی که از خود به‌دست می‌آورند، دارند. این هوش دربرگیرندهٔ داشتن تصویری درست از نقاط قوت و ضعف خود است. همچنین، آن دربرگیرندۀ آگاهی از حالات درونی، نیت‌ها، انگیزه‌ها و امیال است. افرادی که دارای هوش درون‌شخصی‌اند، دارای انضباط، درک و عزت نفس‌اند.
شخصی که دارای هوشِ درون‌شخصی است، از فعالیت‌های بیان‌شده در زیر، لذت می‌برد:
- بازی‌کردن به تنهایی
- دنبال‌کردن علایق و غرایز خود
- اصیل‌بودن
- داشتن فضایی برای خود
- تأمل‌کردن
- انجام بازی‌های انفرادی
_________________________
1- Howard Gardner
2- Intelligence quotient (IQ)
